Καθαρά Δευτέρα – Κούλουμα

Με την Καθαρά Δευτέρα ξεκινά η Σαρακοστή για την Ορθόδοξη εκκλησία, ενώ, ταυτόχρονα, τελειώνουν οι Απόκριες.

Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι, γιατί οι Χριστιανοί “καθαρίζονταν” πνευματικά και σωματικά. Είναι μέρα νηστείας, αλλά και μέρα αργίας. Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.

Την Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται να τρώγεται λαγάνα (άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα), ταραμάς και άλλα νηστίσιμα φαγώσιμα, κυρίως λαχανικά, όπως και φασολάδα χωρίς λάδι, Χαλβάς, ελιές, πίκλες, θαλασσινά, βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη.

Η Καθαρά Δευτέρα εορτάζεται 48 ημέρες πριν την Κυριακή της Ανάστασης του Χριστού, το χριστιανικό Πάσχα.

Από παλιά, η Καθαρά Δευτέρα πέρασε στη συνείδηση του λαού σαν μέρα καθαρμού. Οι βυζαντινοί την Καθαρά Δευτέρα την ονόμαζαν Απόθεση -Απόδοση και τελούσαν δρώμενα. Τραγουδούσαν σχετικά άσματα, από τα οποία έχουν σωθεί μικρά μέρη μέχρι στις μέρες μας. «Ίδε το έαρ το καλόν πάλιν επανατέλλει, φέρον υγείαν και χαρά και την ευημερίαν».

Από τους λαογράφους θεωρείται ο επίλογος των βακχικών εορτών της Αποκριάς, οι οποίες ουσιαστικά αρχίζουν την Τσικνοπέμπτη και τελειώνουν την Καθαρά Δευτέρα.

Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδος την Καθαρά Δευτέρα «καθαρίζουν» ό,τι απόμεινε από τα μη νηστίσιμα φαγητά της αποκριάς, Σε άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως π.χ. στην Ήπειρο, οι νοικοκυρές καθαρίζουν τις κατσαρόλες και όλα τα χάλκινα σκεύη από τα λίπη της αποκριάς με ζεστό σταχτόνερο μέχρι ν’ αστράψουν και βάφουν άσπρα τα πεζοδρόμια.

ΓΙΑΤΙ ΠΕΤΑΜΕ ΧΑΡΤΑΕΤΟ

Απαραίτητο συμπλήρωμα της Καθαράς Δευτέρας αποτελεί το πέταγμα του χαρταετού, με τα ποικίλα χρώματα και σχέδια, από μικρούς και μεγάλους, πιθανόν για να πετάξουν μακριά κάθε έγνοια του χειμώνα, μιας και μπαίνει η άνοιξη και όλα, τουλάχιστον στη φύση, είναι πιο χαρούμενα λόγω της ανθοφορίας και της βελτίωσης του καιρού.

Η ΛΕΞΗ “ΚΟΥΛΟΥΜΑ”

Κατά τον Νικόλαο Πολίτη, πατέρα της ελληνικής λαογραφίας, η λέξη Κούλουμα προέρχεται από το λατινικό Cumulus (κούμουλους) που σημαίνει σωρός, αφθονία αλλά και το τέλος. Εκφράζει δηλαδή το τέλος, τον επίλογο της Απόκριας.

Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, προέρχεται από μία άλλη λατινική λέξη, τη λέξη «κόλουμνα», δηλαδή «κολώνα». Κι αυτό, επειδή το πρώτο γλέντι της Καθαράς Δευτέρας στην Αθήνα έγινε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.

Η ΛΑΓΑΝΑ

Πρωταγωνίστρια της Καθαρής Δευτέρας είναι η λαγάνα, το άζυμο ψωμί που παραδοσιακά καταναλώνεται τη μέρα αυτή. Έλκοντας τις ρίζες της από το αρχαίο λάγανον, πρόκειται για άζυμο ψωμί, δηλαδή χωρίς προζύμι, και ως εκ τούτου σε επίπεδο σχήμα, αφού δεν μπορεί να φουσκώσει. Με αναφορές ήδη από την αρχαιότητα και τον Αριστοφάνη, η λαγάνα αποτελεί πλέον παραδοσιακό ψωμί που συνδέθηκε αργότερα με τη θρησκεία και τη Σαρακοστή. Στην αρχαιότητα, ο πεπλατυσμένος άρτος, το λάγανον, παρασκευαζόταν από αλεύρι και κρασί, λάδι ή γάλα, ενώ πολλές φορές προσέθεταν και μέλι.

Η κυρα-Σαρακοστή

Όλο το σπίτι μοσχοβολούσε ζυμάρι… Ακόμα νομίζω πως νιώθω αυτή τη μυρωδιά  καθώς τα μάτια μου ήταν καρφωμένα στην κυρά-Σαρακοστή που ψηνόταν»

– Μα γιαγιά εμείς στο σχολείο τη ζωγραφίζουμε στο χαρτί…

– Εγώ, Μανολάκη μου, είχα τη χαρά να την τρώω σαν ψωμάκι, ένα ποδαράκι της κάθε φορά, για επτά βδομάδες… Και ξέρεις βλέπαμε όλη την κυρά-Σαρακοστή στο σπίτι και ξέραμε όταν άρχιζε η μεγάλη Σαρακοστή με την καθαρή Δευτέρα πως μετά από επτά βδομάδες θα έρθει το Πάσχα, η Ανάσταση του Χριστού μας… Ήταν το ημερολόγιό μας.

– Δηλαδή τη ζυμώνατε σαν το ψωμί;

– Η γιαγιά μου την έπλαθε με αλεύρι και νερό, όπως θα κάνουμε και μεις τώρα…

Τα μάτια του Μανολάκη άστραψαν… Μετά από λίγο τα χέρια του τσαλαβουτούσαν στο ζυμάρι της γιαγιάς. Τι ζυμάρι, τι πλαστελίνη! Ήξερε πολύ καλά την τέχνη…

– Λοιπόν, το κεφαλάκι χωρίς αυτιά και στόμα…

– Γιαγιά, θα πλάσω εγώ κι ένα σταυρουδάκι να της δώσουμε να κρατάει, συμπλήρωσε ο Μανόλης, προσπαθώντας να ξεκολλήσει τα ζυμάρια από τα χέρια του.

Η γιαγιά μ΄ ένα μαχαιράκι χάραξε  στο ζυμαρένιο σώμα της ψωμένιας κούκλας τα χέρια της τα σταυρωμένα και μετά ένα-ένα φτιάχνανε με τον Μανόλη τα μικρά επτά ποδαράκια, που τα κολλούσαν στο κάτω μέρος του σώματος της κυρα-Σαρακοστής.

– Για να δούμε, Μανόλη, τα καταφέραμε καλά;

Εκείνη την ώρα  μπήκε η μαμά στην κουζίνα κι ο Μανόλης την τράβηξε μ΄ ενθουσιασμό  πετυχημένου καλλιτέχνη…

– Μαμά η κυρά-Σαρακοστή δε μιλάει, γιατί δεν έχει στόμα, αφού νηστεύει και προσεύχεται… Δεν ακούει, γιατί δεν έχει αυτιά, αφού δε θέλει ν΄ ακούει παρά μόνο την προσευχή της.

– Γι΄ αυτό κρατάει και σταυρό;  τόλμησε να ρωτήσει η μαμά.

– Μα είναι η κυρά-Σαρακοστή με τα επτά πόδια, τις βδομάδες της…  Κόβουμε ένα κάθε βδομάδα και όταν τελειώσουν θα έρθει το Πάσχα… Βλέπεις και τα χέρια της που είναι σταυρωμένα;

O Μανόλης λαχάνιαζε από ενθουσιασμό και τα ζυμαριασμένα χέρια του  «στόλιζαν» ό,τι ακουμπούσαν.

Η γιαγιά έκλεισε το μάτι στη μαμά με νόημα και…

– Έλα, Μανόλη μου, να πούμε το ποιηματάκι της κυρα-Σαρακοστής, να τη φουρνίσουμε, να πλυθούμε και να καθαρίσουμε ό,τι λερώσαμε, για να τη στολίσουμε στο καθαρό μας τραπέζι.

Όλη τη μέρα ο Μανόλης έλεγε και ξανάλεγε:

Την κυρα-Σαρακοστή,
που είναι έθιμο παλιό
οι γιαγιάδες μας τη φτιάχνουν
με αλεύρι και νερό.
Για στολίδι της κρατούσε
στην ποδιά της τον σταυρό
και το στόμα της ξεχνούσαν,
γιατί νήστευε καιρό.
Και μετρούσανε τις μέρες
με τα πόδια της τα επτά
κόβαν ένα τη βδομάδα
μέχρι να ‘ρθει η Πασχαλιά.

Και ξέρετε κάτι; Βρήκε και μουσική και το τραγουδούσε σαν το «δε περνάς κυρά Μαρία». Την άλλη μέρα  την κυρα-Σαρακοστή την τραγουδούσε όλο το σχολείο…

Καλή Σαρακοστή να έχουμε!

Πηγή:http://rethemnosnews.gr/http://www.pemptousia.gr