Καψάλης Γρηγόρης: Ένας από τους σημαντικότερους δεξιοτέχνες του λαϊκού κλαρίνου

Ο Γρηγόρης Καψάλης γεννήθηκε στον Ελαφότοπο (Τσερβάρι) Ζαγορίου το 1929.

Η μουσικήτου αγωγή δεν προέρχεται μόνο από την εξαιρετικά πλούσια παράδοση της κοινότητας των ζαγορίσιων λαϊκών μουσικών, αλλά και από την ίδια του την οικογένεια, αφού ο παππούς του Γρηγόρης (της ίδιας γενιάς με τον ξακουστό Νίνο) ήταν ονομαστό κλαρίνο, ενώ και ο πατέρας του Αλέξανδρος (Λέτσιος) έπαιζε ντέφι και υπήρξε σημαντικότατος τραγουδιστής για την περιοχή.

Μέντοράς του πάντως φαίνεται να υπήρξε ο θείος του Κώστας (κλαρίνο), ο οποίος όχι μόνο του έδειξε τα πρώτα βήματα στο όργανο, αλλά ήταν αυτός που τον πήρε μαζί του στο Ξηρόμερο, όπου μυήθηκε σε μια από τις μεγαλύτερες υφολογικά σχολές της ελληνικής υπαίθρου, κοντά στον αξέχαστο Βασίλη Σαλέα, με τον οποίο και συνεργάστηκε.

Η μακρά του θητεία στο Ξηρόμερο του έδωσε την ευκαιρία να ενδυναμώσει την τεχνική του και να εμπλουτίσει το ρεπερτόριο του. Καταξιωμένος πια, επιστρέφει στο Ζαγόρι όπου διαδέχεται στις αρχές της δεκαετίας του '60 τους ονομαστούς κλαριντζήδες Φ.Ρούντα και Χρ.Καψάλη στην κομπανία «Τακούτσια», η οποία πρόβαλε την εποχή εκείνη ως το πιο δυναμικό νέο μουσικό συγκρότημα στο κεντροδυτικό Ζαγόρι, τα «Τσερβαροσούδενα» όπως ο ίδιος ονοματίζει την περιοχή, αλλά και το μουσικό ύφος και ρεπερτόριο που την χαρακτηρίζει. Ο Γρ. Καψάλης «πρόλαβε», όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά λέει όλους τους παλιούς δασκάλους και μουσικούς της ηπείρου (Χαλκιάδες, Ζερβαίους, Μπουλέδες κ.α.) από τους οποίους προσέλαβε όχι μόνο έναν ανεκτίμητο πλούτο μουσικών ακουσμάτων, αλλά και πλήθος καταθέσεων μνήμης για το βίο και την πολιτεία των λαϊκών μουσικών της περιοχής, ώστε να είναι σήμερα ίσως ο μοναδικός τόσο αξιόπιστος πληροφορητής για το πώς έχουν τα μουσικά πράγματα στα Γιάννενα και το Ζαγόρι καθ' όλη την διάρκεια του 20ου αιώνα. Αν μάλιστα δεν είναι ο μόνος, είναι ασφαλώς ένας από τους ελάχιστους μουσικούς που κατέχει τόσα πολλά για την παράδοση των περίφημων ''γιαννιώτικων'', που αποτέλεσαν τον βασικό κορμό της διαμόρφωσης του αστικού ρεπερτορίου των Ιωαννίνων και της Πρέβεζας ήδη από τον 19ο αιώνα. Το ρεπερτόριο αυτό μεταγγίστηκε σε δεύτερο χρόνο στο Ζαγόρι, του οποίου η αστική πολιτισμική συγκρότηση επέτρεψε την υιοθέτηση και διαιώνισή του.

 Τα «μακαμικά», όπως αποκαλυπτικά τα χαρακτηρίζει ο γιαννιώτης ερευνητής-λαογράφος Δ. Σαλαμάγκας στα κείμενά του στο περιοδικό Ηπειρώτικη Εστία (τόμοι Δ'[1955], Ε'[1956], ΣΤ'[1957], Ζ'[1958]), διασώζουν την παράδοση του ''αλά τούρκα'' ύφους με τις καταβολές αυλικών μουσικών σχολών όπως αυτή του Αλή Πασά. Δεν είναι τυχαίο πως βασικά τραγούδια αυτού του ρεπερτορίου καταγράφονται στις πηγές ως «αληπασαλίτικα».

Με τα «Τακούτσια» ο Γρ. Καψάλης παρέμεινε ως την διάλυση του σχήματος στα τέλη της δεκαετίας του 80. Είναι η εποχή που τα μέσα μηχανικής αναπαραγωγής του ήχου έχουν πλέον καταστεί ευρέως προσιτά και το πλήθος ζωντανών ηχογραφήσεων σώζονται στις περίφημες «κασέτες» των ντόπιων συλλεκτών.

Αντικείμενο κρυφού πόθου, διενέξεων, συναλλαγών, διαπραγματεύσεων, αστείρευτη πηγή μιας σαγηνευτικής μυθολογίας για τους εκλιπόντες «μεγάλους» πραγματικό κοινωνικό φαινόμενο, οι «κασέτες» φυλάσσονται ως κόρη οφθαλμού από τους μερακλήδες Ζαγορίσιους που το υψηλό μουσικό τους αισθητήριο είχαν από νωρίς αντιληφθεί την μεγάλη αξία του μουσικού πλούτου που καλλιεργούνταν στην αυλή τους.

Στο υλικό μιας τέτοιας ηχογράφησης, από το περίφημο γλέντι του Μάνθου το 1965, βασίστηκε και η έκδοση Τα Τακούτσια, το γλέντι του Μάνθου, πρώτα σε βινύλιο(1993) και κατόπιν σε διπλό CD (1999), με την φροντίδα του Συλλόγου Νέων Αρίστης και τη επιμέλεια του Γ.Παπαδάκη.

Η τελευταία έκδοση του Καψάλη με τα ''Τακούτσια'' βασίστηκε αντιθέτως σε επιτόπιες ηχογραφήσεις του γαλλικού CNRS στην Ήπειρο το 1984 και 1985 και κυκλοφόρησε στη γαλλική σειρά INEDIT (Maison des Cultures du Monde), πρώτα σε βινύλιο (1987 και 1990) και στη συνέχεια σε CD (2000).

Η προσωπική δισκογραφία του Γρ.Καψάλη ξεκινά κι αυτή στην δεκαετία του '60 στις 45 στροφές.

Με την επιμέλεια του Π.Καβακόπουλου καταγράφονται τότε τραγούδια που έμελλε να ταυτιστούν έκτοτε με το πρόσωπο του (Φεγγαροπρόσωπη, Καραμπεριά, Κυρ' Αναγώσταινα κ.α..). Οι δισκογραφικές καταθέσεις οι οποίες θα ακολουθήσουν είναι πάρα πολλές και δεν είναι δυνατόν να απαριθμηθούν αναλυτικά εδώ.

Ενδεικτικά θα πρέπει ωστόσο να σταθούμε σε κάποιες πολύ σημαντικές εκδόσεις, χάρη στις οποίες δημοσιοποιήθηκε το προσωπικό ύφος και το ρεπερτόριο το Γρ.Καψάλη.

Η πρώτη αφορά την έκδοση του Πνευματικού Κέντρου Ιωαννιτών με τίτλο Ηπειρώτικη Μουσική Παράδοση (1991) με την επιστημονική επιμέλεια και αναλυτικά κείμενα των Β.Νιτσιάκου και Λ.Λιάβα. Παρουσιάζονται οργανικοί σκοποί και τραγούδια των Ιωαννίνων και του Ζαγορίου σε ένα πρωτοπόρο για την εποχή πλαίσιο έκδοσης, παρά τις αδυναμίες του ήχου.

Η δεύτερη αφορά τη συνεργασία του Γρ.Καψάλη με το νεαρό τότε τραγουδιστή Χρ.Τζιτζιμίκα, που είχε την ευτυχή έμπνευση να θητεύσει στο Ζαγόρι και να αποθησαυρίσει μεγάλο πλούτο βιωμάτων. Η έκδοση, συμπυκνωμένη επιτομή του προσωπικού ρεπερτορίου Γρ.Καψάλη, έχει τίτλο Ζαγορίσια και Γιαννιώτικα (Πίνδος, 1993) και αποτελεί σαφώς μία από τις πιο άρτιες δισκογραφικές καταθέσεις του καλλιτέχνη, τόσο από τεχνική όσο και από ερμηνευτική άποψη.

Σήμερα ο Γρ.Καψάλης είναι ο τελευταίος άξιος εκπρόσωπος μιας μεγάλης μουσικής οικογένειας και μιας ακόμα πιο μεγάλης τοπικής μουσικής παράδοσης. Με αυτόν ολοκληρώνεται στο Ζαγόρι ο κύκλος μιας γενιάς λαϊκών μουσικών των οποίων το ήθος, η κοινωνική στάση και συμπεριφορά αποτέλεσαν τα βασικά δομικά στοιχεία μιας ντόπιας κουλτούρας, πλασμένης πάνω στην δυναμική σχέση διάδρασης μεταξύ μουσικών και χορευτών. Αυτή η σχέση επηρέασε τη διαμόρφωση και εξέλιξη του ζαγορίσιου μουσικού πολιτισμού μέσα από τις διαρκείς αναδιατυπώσεις της.

Ως τελευταίος κάτοχος όλων των κρυφών κωδίκων του πολιτισμικού αυτού περιβάλλοντος, ο Γρηγόρης Καψάλης είναι για τους ζαγορίσιους ο μέγας μύστης του «τυπικού» της ζαγορίσιας τελετουργίας, όπως αποκαλύπτεται στα πανυγηρια, στους γάμους, στις «επισκέψεις», στα «ζιαφέτια», όχι απλά επιτελεστής, αλλά ο αναντιρρήτως απαραίτητος ρυθμιστής της άγραφης τάξης των πραγμάτων που κρατάει ακόμα τον πλανήτη Ζαγόρι στη δική του μοναδική τροχιά.

Ζωντανό μνημείο μιας μουσικής γλώσσας που διασώζει ακόμα τα τοπικά της ιδιώματα και τη ξεχωριστή της προφορά, είναι ως ερμηνευτής ο φορέας ενός ηχητικού περιβάλλοντος από τα παλιά, ένας αρχαιολόγους της μουσικής μνήμης του τόπου του, που συνδυάζει με τρόπο μοναδικό για το χώρο τη γνώση με την ευσυνειδησία.

Πηγή:http://klarinogr.blogspot.gr